Jeugdboekenmaand: M/V/X stelt open vragen - WES 3

Een artikel uit het vaktijdschrift 'Fons', met als titel: 'Jeugdboekenmaand: M/V/X stelt open vragen'.

Jongens houden van voetbal en basketballen, meisjes spelen met poppen en helpen mama in het huishouden. Jongens zijn stoer en onverschrokken, meisjes zijn verliefd en afhankelijk. Dit beeld over ‘jongens’ en ‘meisjes’ wordt ons met de paplepel ingegeven. De hoofdrolspelers in kinderboeken zijn dan ook de mooie prinses of de stoere ridder. Van kinds af aan leren we in stereotypen denken. Ann Stessens, schrijfster van het artikel, roept iedereen (M/V/X) op om open vragen te stellen en kritisch na te denken over de invulling van personages in boeken. Waarover het artikel gaat en wat ik hieruit meeneem als (toekomstige) leerkracht lees je hier through my eyes and thoughts.

Het begint bij de kinderboeken

Ikzelf herinner mij mijn favoriete kinder- en jeugdboeken nog goed. Deze varieerden voornamelijk van de knappe blonde prinses in de hoofdrol of het 14-jarige meisje dat ging experimenteren met make-up en door haar eerste break-up ging. Op zich zijn dit prima boeken, maar als ik er nu op terugkijk, mist er diversiteit.

De Jeugdboekenmaand vraagt om een M/V/X-bril op te zetten en jezelf vragen te stellen bij wat je leest. Er kunnen best vragen gesteld worden zoals: over wie gaat het verhaal? Wie is de held? Wie is de baas? Wie luistert er en wie niet? Dit heet kritische geletterdheid. Door jezelf deze vragen te stellen, kom je erachter dat het inderdaad altijd de jongens zijn afgebeeld worden als ridder of piraat. En dat het altijd de meisjes zijn die rokjes, kleedjes en make-up dragen. En dat het gezin, bestaande uit een papa en een mama, steeds dezelfde rollen heeft met mama die instaat voor de kinderen en het huishouden en papa die altijd aan het werk is.

Als je jezelf hier nooit kritische vragen bij stelt, zou het niet eens opvallen. Mij viel het, tot ik mij meer verdiepte in diversiteit, ook nauwelijks op. Ik kon mezelf altijd herkennen in het ‘meisje’ die ‘meisjesdingen’ deed. En ik kon mezelf ook altijd herkennen in de gezinssamenstelling in boeken, omdat ik een papa en een mama heb en geen twee mama’s of twee papa’s. En gelukkig had ik al snel interesse in make-up en mooie kleren, want alle meisjes in de kinder- en jeugdboeken waren hier in geïnteresseerd. Maar wat doen zo’n stereotypen nu eigenlijk met kinderen?

Het gevaar van stereotypen in kinder- en jeugdboeken

Literatuur geeft waarden door. Kinderen trekken lessen uit de manier waarop jongens en meisjes worden afgebeeld in boeken. Niet alleen mensen worden op een bepaalde manier neergezet in boeken, ook dieren moeten eraan geloven. Het zijn altijd de stoere leeuwen of de sterke nijlpaarden die worden afgebeeld als man en de vrouwelijke dieren dragen steevast een schortje en lange wimpers.

Kinderen gaan denken dat zij zich ook op die manier moeten gedragen. Vaak niet omdat ze het willen, maar omdat ze denken dat het zo hoort. Jeugdboekenmaand wil dat iedereen zich kan identificeren met iemand in een boek. Een papa die huisvader is, een jongen die bang is van water, een meisje dat een verzet leidt. Dit kan mensen echt het gevoel geven dat ze niet alleen zijn.

De M/V/X-bril in de klas

Niet alleen voor ons als volwassenen is het noodzakelijk om kritisch te kijken naar hoe mannen en vrouwen worden neergezet in boeken, het is ook belangrijk om leerlingen een M/V/X-bril te laten opzetten na of terwijl het lezen. Je kan dit doen door met leerlingen in gesprek te gaan. Wie is de hoofdpersoon? Een meisje? Hoe weet je dat? Welke hobby’s heeft zij? Wat is het beroep van de mama? Wat is de gezinssamenstelling van het meisje? Door deze vragen aan leerlingen te stellen over het boek dat zij lezen, zullen zij misschien zelf wel dingen vaststellen.

Daarnaast kun je als leerkracht ook boeken waarin stereotypen doorbroken worden aanbieden aan leerlingen. Er is vast wel een leerling die zich herkent in het boek Paultje, echt geen jongen, een boek over een transgender. En er zal ook een leerling zijn die zich herkent in het boek De wonderlingen, waarin een baby twee papa's heeft. Het is goed om als leerkracht materiaal aan te bieden dat stereotypen doorbreekt, waardoor leerlingen leren dat een jongen niet altijd stoer hoeft te zijn en dat papa ook huisman kan zijn of mama een vrouw met power.

Wat neem ik hieruit mee als (toekomstige) leerkracht?

Het artikel sluit af met: je bent wie je bent. Dit neem ik zeker mee naar mijn klaspraktijk. Als leerkracht kun je zo'n grote invloed hebben op leerlingen, soms zonder je het zelf beseft. Ik wil dan ook dat niemand zich in mijn lessen (onbewust) uitgesloten of onbegrepen voelt. Daarom zal ik mijn leerlingen ook leren om zo'n M/V/X-bril op te zetten en hen kritisch laten kijken naar de boeken die zij lezen. Ook wil ik boeken aanbieden waarin àlle leerlingen zich kunnen in herkennen. Weg met stereotypen dus!

Enkele must read-boeken!

Voor de lezers van mijn blog die interesse hebben in kinder- en jeugdboeken zonder stereotypen, hieronder een lijstje met must haves.

• Toch Moederdag voor Tommy - Margreet Hammenga & Paul Ode;

• Mijn moeders zijn lesbisch en ik ben ook normaal - Odiel Reef;

• Mijn schaduw is roze - Scott Stuart;

• Onder tussen in - Laura Janssens & Laïla Koubaa;

• Wezel Willem durft anders te zijn - Samuel Langley-Swain & Ryan Sonderegger.

Tot de volgende keer! Als jij nog boekentips hebt omtrent dit thema, laat het mij zeker weten!

Lena

PS: lees het artikel hier!